Kendini tanımak ne demektir?

Bir insanın kendini tanıması hayata ilişkin tüm karar süreçlerini doğru yönetmesinin en önemli faktördür. Kendini tanımak kişinin bilişsel, sosyal, duygusal ve fiziksel açıdan kendinde olanları bilmesi, kendinde olanların farkında olması ve bunları doğru değerlendirmesidir. Biraz açarsak; bir insanın fiziksel özelliklerini, duygularını, düşüncelerini, istek ve gereksinimlerini, güçlü ve zayıf yönlerini, amaç ve değerlerini, yeteneklerini ve becerilerini tanıması / bilmesi ve bunların farkında olmasıdır diyebiliriz. 

Kendini tanıma süreci bir ömür sürmektedir ve sınırı yoktur. Bu noktada gelişim aşamasında olan gençler için bu süreç daha da önem arz etmektedir. Doğru lise tercihi bir gencin hayatına büyük ölçüde yön vereceği için bu süreçte sunulacak hizmet önemlidir. 

Öğrenci bulunduğu yaş itibari ile ortaokulda bir noktaya kadar ilgi ve yeteneklerini tanımalı ve farkında olmalıdır. Lise seçim kararı da mümkün olduğu kadar bu ilgi ve yetenekler üzerine inşa edilmelidir. 

Okullarda öğrencilerin kendilerini tanımaları için verilen bu hizmetlerinin bütünü bireyi tanıma faaliyetleri olarak ifade edilmektedir. 

Bireyi tanımak ve bireyi tanıma faaliyetleri nedir?

Bireyin ilgi ve yeteneklerine uygun eğitici programlara hazırlamak, uygun bir meslek seçmeleri için onları yönlendirmek, başarı ve başarısızlık durumlarını değerlendirmek, sosyal uyumsuzluk sorunlarını çözmek, zayıf ve güçlü yönlerini ortaya çıkarmak, ilgilerini, tutum ve değer yargılarını tanımak, yetiştikleri çevrelerinin ve çevrenin etkilerinin ayrıntılı olarak bilinmesi faaliyetlerin bütününü bireyi tanımak olarak tanımlayabiliriz.

Okullarda verilen bireyi tanıma hizmetleri genel olarak aşağıda verdiğimiz başlıklar çerçevesinde gerçekleşmektedir. Bunlar:

Öğrencinin kendisini sağlık açısından tanıması

Öğrencilerin yakından bilinmesi gereken yönlerinden biri onun bedensel gelişimi ve beden sağlığıdır. Beden sağlığı okul başarısını etkileyen en önemli faktörlerden biri olduğu gibi kişilik gelişiminin de önemli belirleyicisidir. Bu sebeple öğrencilerin her yıl boy-kiloları ölçülmeli görme, işitme, konuşma bozukluğu, görünür beden sakatlıkları olup olmadığı vaktiyle geçirdiği hastalıklar tespit edilmeli, her yıl en az bir defa sağlık kontrolünden geçmesi sağlanmalıdır.

Öğrencinin kendisini yetenekleri açısından tanıması

Yetenek; kalıtımla gelen gizil güçlerin eğitim ve çevrenin etkisiyle geliştirilmiş kısmını ifade eder. O halde yetenek bize bir kimsenin eğitimle neler kazanacağını, ilerideki yaşantısında neler yapacağını değil, neler yapabileceğini gösterir. Öğrencinin eğitimdeki başarısını önceden kestirmek için, eğitimin gerektirdiği yeteneklere ne ölçüde sahip olduğunu bilmemiz gerekir. Öğrenciye eğitim dalını ve mesleğini seçmesinde yardımcı olmak için, onun genel ve özel yetenekler yönünden durumunu, zayıf ve güçlü olduğu yönlerini bilmemiz gerekmektedir.

Öğrencinin kendisini ilgileri açısından tanıması

İlgi, günlük yaşantımızda yaptığımız iş veya aktiviteden aldığımız zevk ve o işi yapma isteğimizdir. Kişinin her hangi bir baskı altında kalmadan ya da kendisine ödül vaat edilmediği halde bir takım faaliyetlere girişiyor ve bundan doyum sağlıyorsa bu kimsenin o tür faaliyetlere karşı ilgisi var demektir. İlgilerimiz zamanla, yaşa bağlı olarak özellikle ergenlik döneminde değişir. Bir öğrencinin ilgi duyduğu ders, etkinlik, meslek vb. bakarak öğrenci hakkında bilgi elde edilebilir. Öğrencilerin ilgi ve yeteneklerine uygun bir program izleyip yine ilgi ve yeteneklerine uygun bir mesleğe yönelmelerine yardımcı olabilmek için öğrencilerin ilgilerinin bilinmesi gerekir. Bunun yanında kişinin ilgilerinin sürekli olabilmesi için yetenekle desteklenmesi gerekir. Yetenekle desteklenmeyen ilgi, belli bir süre sonra söner.

Öğrencinin kendisini akademik başarı açısından tanıması

Yapılan araştırmalar, geçmiş başarının gelecekteki başarıyı önceden kestirmede önemli bir etken olduğunu göstermektedir. Müfredat programlarında dersler aşamalı bir düzen içinde verildiğinden öğrencinin bir konu alanındaki başarısı, bir önceki konunun öğrenilmesinde gösterdiği başarıya bağlıdır.

Öğrencinin kendisini kişilik özellikleri açısından tanıması

Bireyin kişiliği birçok özelliklerin bir araya gelmesiyle oluşur. Beden yapısı, mizacı, ilgileri, psikolojik ihtiyaçları, yetenekleri, alışkanlıkları, tutumları kişiliği oluşturan öğelerden bazılarıdır. Kişiyle ilgili bunların hepsinin bilinmesine imkan yoktur. Ancak; liderlik, bağımsız davranabilme, duygusal kararlılık, başkalarıyla işbirliği yapabilme gibi özellikler yönünden ne durumda olduğunu bilmek, öğrencinin okula uyumunu, öğretmen ve arkadaşlarıyla olan ilişkilerini anlamamız için gereklidir.

Öğrencinin kendisini benlik tasarımı açısından tanıması

Benlik; bireyin kendisini nasıl gördüğüdür. İnsan çevresine kendi algılama biçimine göre tepkide bulunur. Kişinin davranışları, onun kendi hakkındaki değerlendirmelerine göre yön alır. Bireyin tutum ve davranışlarını, uzun ve kısa vadeli planlarını, hayat hedeflerini anlamak ve değerlendirebilmek için onun kendisi hakkındaki değerlendirmelerini yakından bilmek gerekir.

Öğrencinin içinde yaşadığı çevreyi ve özellikleri tanıması

Bireyi tanımak için onun; bedensel ve psikolojik özellikleri yanı sıra sosyo-ekonomik durumunun ve okul dışı çevresinin, aile yapısının da tanınması gerekir. Ailenin ekonomik ve kültürel durumu bireyin yeteneğini, ilgilerini, okula ve eğitime karşı tutumunu, dolayısı ile okuldaki başarısını ve uyumunu etkileyen en önemli etkenlerden biridir.

Kardeş sayısı, tek çocuk olma, evlatlık, üvey kardeş, üvey anne-baba, başkalarının yanında kalma vb. durumlar, çocuğun kişilik gelişimini etkileyen önemli faktörlerdir. O halde bireyin ailesi ve çevresi hakkında etraflıca bilgi edinilmesi gereklidir. Bu bilgiler bireyin davranışlarını anlamamıza ve onlara daha bilinçli olarak yardım etmemize imkân sağlayacaktır.

Bireyi tanımamız, onu kendisine, ailesine çevresine öğretmenlerine tanıtmamız için bireyi tanıma teknikleri geliştirilmiştir.

Öğrencinin doğru gelecek planı yapması için kendini tanıma süreçleri hayati öneme sahiptir. Bu hizmetler okullarda rehberlik ve psikolojik danışmanlık servisleri tarafından sunulmaktadır. Fakat bu süreç çok komplike olduğundan okulun bütün dinamikleri etkili olmalı ve sorumluluk almalıdır. Bu basamakta sunulacak hizmetin kalitesi sonraki tüm süreçlere önemli ölçüde etki eder.