Yetenek, doğuştan getirdiğimiz ve çevreyle etkileşimle geliştirebildiğimiz, bir davranışı öğrenebilmek için gerekli olan yetidir. Doğuştan getirdiğimiz yetenekler öncelikle en yakınımızdaki kişiler tarafından fark edilir, desteklenir ve uygun eğitim ortamlarında en üst seviyeye çıkarılır.  

Yeteneklerinizi Nasıl Fark Edersiniz?

Her bireyin kendine özgü yetenekleri vardır. Yetenekler de insanlar kadar çeşitlidir. Yetenekler doğuştan getirdiğimiz yetiler olduğundan büyük bir kısmı erken yaşta ortaya çıkar. Tam bu noktada aile ve okul büyük önem arz eder. Aile ve okul tarafından fark edilen yetenekler doğru koşullarda desteklenirse gelişebilir. Fakat yeteneklerin dışavurumuna ilişkin bir ortam oluşturulmamışsa bu yetenekler gizli kalabilir. 

Yetenek ve meslek arasındaki ilişkiyi yorumlarsak aşağıdaki maddelere ulaşabiliriz: 

• Yeteneklerimiz çoğunlukla en yakınlarımız tarafından dile getirilir. “Müthiş bir çizim yeteneği var (geleceğin ressamı), matematikte her problemi çözüyor, müthiş bir kavrama gücü var (geleceğin mühendisi), fen bilimlerine karşı çok ilgili ve insanlarla çok güçlü iletişim kuruyor (geleceğin doktoru) vb.”
• Derslerde gösterdiğiniz akademik başarı ve öğretmenlerinizin sınıf içi gözlemleri yetenek alanlarınız hakkında bilgi verir. Örneğin fen ve ilgili derslerde (Fizik, kimya, biyoloji) gösterdiğiniz akademik başarı biyoloji, fizik, kimya, eczacılık, diş hekimliği vb. meslek alanlarının istediği yetenek alanlarıyla bağlantılıdır. 
• Güzel sanatlar (Resim-Müzik), spor lisesine girmek için bu alanlarla ilgili özel yeteneklere sahip olmanız gerekir. Yeteneklerinizi fark etmek ve geliştirmek için resim, müzik ve beden eğitimi öğretmenlerinizden destek alabilirsiniz. 
• Mesleklerin gerektirdiği yetenek alanlarını çevrenizdeki meslek sahibi kişilerle konuşabilir ve onlardan mesleğin istediği yetenek alanları hakkında bilgi alabilirsiniz. 
• Fen Liseleri, Sosyal Bilimler Liseleri, Anadolu İmam Hatip Liseleri, Güzel Sanatlar Lisesi, Spor Lisesi, Mesleki ve Teknik Anadolu Liseleri’nin kuruluş amaçları, ders programları, alan ve dalları, okullara kabul şartları ile bu okulların hangi yetenekleri istediğini anlamak için okulunuzdaki rehberlik servislerine başvurabilirsiniz.
• Yetenek alanlarını belirlemek için yapılandırılmış ölçekler sizin mesleki yeteneklerinizi değerlendirmenizi sağlar (Bu konuda modülde yer alan mesleki ilgi ölçeğini kullanabilirsiniz).
• Hobileriniz yeteneklerinizi geliştirmeniz için eşsiz fırsatlar sunar ve bazen hobileriniz mesleğiniz olur. Çevrenizde Gençlik ve Spor Bakanlığı’na bağlı spor kulüpleri, belediyelerin çatısı altında hizmet veren tiyatro, sinema, öykü atölyeleri vb. kurslar ileride seçeceğiz meslekler için yetenekleri geliştirmenize yardımcı olurlar. Örneğin; yükseklere tırmanmayı ve doğada bulunmayı seviyorsanız, gireceğiniz dağcılık kulübü vereceği eğitimlerle yetenek alanlarınızı en üst seviye çıkarırken, Türkiye Dağcılık Federasyonu’nun verdiği ileri eğitimler sonunda yeni yeteneklerin yetiştirilmesi için antrenör ve/veya endüstriyel dağcılık (yüksek katlı binalarda, baraj ve köprü inşaatlarında çalışan dağcılar) mesleğini seçebilirsiniz.
• Türkiye Mesleki Yeterlilik Kurumu’nu http://portal.myk.gov.tr inceleyerek mesleklerin gerektirdiği yetenek alanı hakkında bilgi edinebilirsiniz. 

 

Mesleki anlamda değer kavramı; bireyin kişisel değerlerine ve beklentilerine uygun mesleğe yönelmesini ifade eder. Kişisel değerlerin oluşmasında aile yapısı, içinde yaşanılan kültürün mesleklere ve cinsiyete dayalı algılamaları, medya vb. etkilidir. 

Örneğin seçeceği meslek bazı kişiler için saygınlık elde etmeyi ön plana koyarken; bazıları için yüksek gelir elde etmeyi ön plana alır. Kişiler için liderlik, düzenli yaşam, sosyal ilişkiler, yaratıcılığını kullanma gibi değerler meslek seçimini etkileyen önemli faktörlerdir. 

Değerler, bireyin gelecekteki yaşam tarzının belirlenmesinde dönüm noktasıdır. Bu nedenle kendi kişisel değerlerini tanıma ve bunlara uygun mesleklere yönelme kişinin hem yaşam kalitesini hem de mesleki doyumunu artıracaktır. 

Mesleklere ilgi ve yeteneğinizin olması meslek seçimi için gerekli ama yeterli değildir. Fizyolojik ve ruhsal sağlığınız meslek seçiminizi sınırlandırabilir. Örneğin; insan ilişkileri çok güçlü ve hizmet sektörüne yeteneği olan bir öğrencinin garsonluk mesleğinde başarılı olması muhtemeldir. Ancak sağlık sebebinden dolayı (düztaban olmak gibi) mesleğin gerektirdiği uzun süreli ayakta kalma durumu onun bu mesleği etkili bir biçimde yerine getirmesini zorlaştıracaktır.

 

Meslek seçiminden önce meslekleri tanımaya yönelik aşağıdaki sorulara cevap bulmanız önemli ve gereklidir. 

• Mesleğe sahip olmak için gereken özellikler (yetenekler, ilgiler, fiziksel, psikolojik ve kişilik özellikleri vb.)
• Mesleğin gerektirdiği eğitim (Mesleki ve teknik eğitim, sertifika ve yeterlilik eğitimleri, üniversite eğitimi, dil eğitimi vb.)
• Mesleğin çalışma ortamı (Çalışma yeri, saati) ve çalışma biçimi (gece-gündüz çalışma, nöbet tutma, evden uzun süreli ayrılma gerekliliği vb.) 
• Mesleğe giriş koşulları (Mesleki yeterlilik sınavları)
• Meslekte ilerleme ve iş bulma olanakları
• Mesleğin olumlu ve olumsuz yönleri
• Kazanç durumu vb. birçok faktör hakkında bilgi sahibi olmayı gerektirir.

 

Meslek seçimi ile lise seçimi arasında tamamen belirleyici olmasa da güçlü sayılabilecek bir ilişki söz konusudur. Temel eğitimin son sınıfında olan bir öğrenci yerleşeceği okulları tercih ederken bir anlamda ileride seçeceği mesleğe de bir adım yaklaşmış olur. 

Gelecekte planladığınız mesleğe uygun lise eğitimi almak önemli bir husustur. Bilindiği üzere birçok meslek için alt yapı eğitimleri veren lise türleri vardır. Bunların başında Mesleki ve Teknik Anadolu Liseleri gelmektedir. Mesleki ve Teknik Anadolu Liselerinde 9. Sınıftan itibaren meslek alanı dersleri, 10. Sınıftan itibaren ise dal dersleri görülmektedir. Makine teknolojilerinden, bilişime, aşçılıktan seramiğe birçok meslek alanında eğitim verilmektedir. Meslek eğitimine lise aşamasında başlamak isteyen öğrenciler için Mesleki ve Teknik Anadolu Liseleri özellikle mesleğini belirlemiş öğrenciler için doğru bir lise tercihi olmuş olur. Bunun yanı sıra yine meslek eğitimini lise aşamasında almak isteyen öğrenciler için meslek eğitim merkezleri de önemli avantajlar sunar. 

Görüldüğü gibi seçilecek lise ile gelecekte tercih edilecek meslek arasında önemli bir ilişki söz konusudur. Bu nedenle temel eğitimde öğrenciler hem lise türlerini hem de meslekleri tanımalıdır. 

Kariyer planı yaparken uzaktan yakına düşünerek basamak basamak değerlendirme yapılmalıdır. Öncelikle öğrenci kendi ilgi ve yeteneklerini ve meslekleri tanımalıdır. 

Kendi ilgi ve yetenekleri ile mesleğin özellikleri arasında ilişki kurarak kabaca yatkınlığı olan meslek gruplarını belirlemelidir. Diyelim ki bir 8. sınıf öğrencisi bu değerlendirmeyi yaparak gelecekte iktisat, işletme ve ekonometri gibi mesleklere yatkınlığı olduğuna karar verdi. Bu aşamadan sonra öğrenci bu mesleklere ulaşmak için uygun olan lise türlerini belirlemelidir. Bu mesleklere birçok lise türünden ulaşabilir fakat Mesleki ve Teknik Anadolu Liseleri başka avantajlar sunar. Bu lise türü bu mesleklerle ilişkili olan ticaret, dış ticaret, muhasebe, bilgisayarlı muhasebe gibi altyapı eğitimi vermektedir. 

Diyelim ki öğrenci mesleki ve teknik Anadolu lise türünde karar kıldı. Bu durumda öğrencinin yapması gereken şey bu lise türündeki okulları tanıyarak doğru okula karar vermektir. Öğrenci artık hedefini belirlediği için buna yönelik merkezi ortak sınav hazırlıklarını yapmalıdır. Bu sistem bu öğrencinin uzaktan yakına sistemi ile doğru bir kariyer planı yaptığını gösterir.