Meslek; kişilerin yaşamlarını sürdürebilmeleri ve insanlara yararlı hizmet veya mal üretebilmeleri için belli bir eğitim sürecinden geçerek kazandıkları bilgi ve becerilere dayalı, kuralları belli olan iş olarak tanımlanmaktadır.

            Meslek, yaşamın önemli bir bölümünü kapsayan ve yaşam kalitesini etkileyen bir unsurdur. Bu nedenle doğru meslek seçimi ve süreçleri konusunda bilgi sahibi olmak gelecekteki yaşam biçiminin belirlenmesi açısından önemlidir.

            Meslek sahibi olmanın temelinde aşağıdaki faktörler yatar: 

• Gizli güçleri geliştirme (Kendini gerçekleştirme)
• Psikolojik doyum (Takdir edilme, mutlu olmak)
• Sosyal gereksinim (Sosyal ilişkiler kurma)
• Ekonomik kazanç

 

Mesleki gelişim süreci bireyin içinde bulunduğu yaşın gelişim özelliklerine göre çeşitli evreler halinde yaşanır. Mesleki gelişim bir ömür boyu sürer fakat yaşamın ilk yıllarında daha yoğun yaşanır. Bu evreleri birlikte inceleyelim:

Uyanış ve farkında olma evresi okul öncesi dönem ile ilkokul dönemini kapsar. 5-12 yaş arasında diyebileceğimiz bu dönemde çocuk mesleklerin varlığını fark ederken bu mesleklerin gerektirdiği ilgi ve yetenekler konusunda az da olsa farkındalıklar kazanmaya başlar. Bu dönemin bilgi kaynağı aile ve okul olduğundan bu farkındalıklar da merakla sınırlıdır.

Meslekleri keşfetme ve araştırma evresi 12-15 yaş arasını yani bireyin ortaokul dönemini kapsar. Birey bu dönemde mesleklerin ortak yönlerini keşfeder ve mesleklerin gerektirdiği niteliklerin farklılıklarını anlar. Bu dönemde meslekleri keşfetme, inceleme ve araştırma çabası söz konusudur. Bu dönemde birey ilgi duyduğu meslekleri araştırmaya başlar, meslek seçiminde yeteneklerin rolünü kavrar. Fakat mesleklere olan bu ilgi daha popüler nedenlere dayalıdır.  Lise seçim sürecini de kapsayan bu dönem yoğun derecede meslek araştırma ve tanıma evresi olarak da bilinir.

Karar verme evresi ise 15-18 arası yani lise dönemidir. Bu dönemde birey artık kendi özelliklerinin çoğunun farkına varmıştır. Buna göre kendisi ile meslekler arasında ilişki kurmaya başlamıştır. Geleceğe yönelik idealler oluşturan birey mesleğe yönelmeye ve mesleğe yönelik adımlar atmaya başlamıştır.

Hazırlık evresi olarak tanımlayabileceğimiz dördüncü evre 18-23 yaş arasını kapsar. Bu dönemde birey okul hayatı ve yaptığı etkinliklerle mesleğe hazırlanmaya başlar. Meslekle ilgili beceriler geliştirmeye, bilgi birikimi oluşturmaya ve o alanda mesleki tutumlar geliştirerek mesleği icra etmeye hazır duruma gelir. Bu dönemde yine mesleği ile ilgili iş arama sürecine girer ve mesleki kariyer planını oluşturur.

İşe yerleştirme evresi mesleki gelişim sürecinin son evresidir. Bu evrede artık birey iş dünyasında kendine bir yer bulur ve mesleği icra etmeye başlar. Mesleği icra etmek mesleki gelişim sürecini sonlandırmaz, mesleki gelişim ömür boyu devam eder. Meslekte ilerleme ve iş dünyasında statüsel olarak kendine yer edinme bu evrenin en temel özelliklerindendir.  

 

Meslek seçimi; kişinin var olan meslekler içinden, yapabileceğine inandığı, kendisine maddi ve manevi kazanç sağlayacağını düşündüğü mesleğe yönelmesidir. Kişinin herhangi bir mesleğe yönelmesini etkileyen çeşitli faktörler vardır. 

Bunlar:

• Kişinin geleceğe yönelik hayalleri, istekleri
• Kişinin cinsiyeti, fiziksel ve psikolojik özellikleri
• İlgiler, yetenekler ve zekâ
• Akademik başarı
• Öğretmenlerin, öğrencinin yetenek ve ilgilerine ilişkin görüşleri
• Arkadaş çevresinin düşünceleri
• Ailenin beklentileri, birey hakkındaki düşünceleri
• Ailenin sosyo-ekonomik düzeyi
• Çevrenin etkisi
• Teknolojik, sosyal, kültürel ve endüstriyel gelişmeler
• Mesleğin toplumdaki konumu ve mesleğe olan talep
• Mesleğin gelir düzeyi
• Mesleğin eğitim ve kariyer imkânları 
• Ülkenin ekonomik yapısı, iş bulma olanakları vb.

 

Doğru meslek seçimi için kişinin öncelikle kendini tanıması, meslekler hakkında bilgi edinmesi ve kendi özellikleriyle mesleklerin gerektirdiği özellikler arasındaki ilişkiyi kavraması önemli ve gereklidir. 

Kendini tanıma; bireyin kişilik özellikleri, ilgileri, yetenekleri, değerleri ve sağlık durumu konusunda kendini bilme durumudur. Farkındalık olarak da niteleyebileceğimiz bu durum başka bir deyişle kişinin; Ben nasıl biriyim?, Karakterim nasıl?, Davranış ve alışkanlıklarım nelerdir? , Neleri yapmaktan hoşlanırım? gibi sorulara verdiği cevaplardır.

Kendini tanıma sürecini dört temel unsur üzerinden sınıflandırırsak;

 

 

İlgi, kişileri belli faaliyetleri isteyerek yapmaya yönlendiren içsel bir uyarıcıdır. İlgi en genel anlamıyla bir işi yapmaya gönüllü olma, yaparken zevk alma ve başka alternatifler arasından en çok onu tercih etme durumudur.

İlgi Alanlarınızı Nasıl Fark Edersiniz?

Yetenek alanları gibi ilgi alanları da özellikle mesleki doyum ve haz alma ile yakından ilişkilidir.  İlgi alanı, neleri yapmaktan hoşlandığımızı gösterir. Bu süreçte ilgi alanına ilişkin yoğun bir bilgi arayışı söz konusu olur. İlgi, var olan yeteneği mükemmelleştirir ve ilgilenilen alanda karşılaşılacak zorluklarla başa çıkmayı eğlenceli hale getirir. İlgi duyduğunuz alanda ortalama bir yeteneğe sahip değilseniz yaptığınız işte uzun süre ilginizi sürdürmeniz de mümkün değildir.

İlgiyle meslekler arasındaki ilişkiyi yorumlarsak aşağıdaki maddelere ulaşabiliriz:

• İlgi alanınız ne kadar güçlüyse o mesleği yapmak ve zorluklarının üstesinden gelmek konusunda o kadar güçlü bir motivasyona sahip olursunuz.
• İlgi alanlarınız gideceğiniz okul ve alan seçimlerinde size yol gösterici olur.
• İlgi alanlarınızı ebeveyn ve öğretmenlerinizle paylaşmanız meslek seçiminde sizin için uygun seçenekler sunulmasını kolaylaştırır.
• İlgi alanlarınızla ilişkili olduğunu düşündüğünüz meslekler hakkında çevrenizdeki kişilerden destek alarak mesleğin gerektirdiği becerileri detaylı olarak öğrenebilirsiniz.
• İlgi duyduğunuz alanda yeteneğinizin olması kişisel gelişiminize katkıda bulunduğu gibi başarınızı yükseltir. Ancak ilgi duyduğunuz alanda düşük yeteneğe sahip olmanız, ilgi duyduğunuz meslekten uzaklaşmanıza neden olur.
• İlgi alanlarını belirlemek için yapılandırılmış ölçekler sizin mesleki ilgilerinizi değerlendirmenizi sağlar (Bu konuda modülde yer alan mesleki ilgi ölçeğini kullanabilirsiniz).
• İlgi duyduğunuz meslekler hakkında detaylı bilgi almalısınız (Bu konuda modülde yer alan mesleki ilgi ölçeğini kullanabilirsiniz).